|
Geschiedenis
|
Vast staat, dat het
adellijke Overijssels geslacht Krijt, reeds bekend in de vijftiende eeuw
als bestuurders van de Hanzestad Deventer, van het einde van de
zestiende eeuw Vosbergen heeft bezeten en bewoond. Of de Krijts het
kasteel hebben gesticht en tot ontwikkeling hebben gebracht, staat niet
vast, doch het is niet onaannemelijk; verder onderzoek zal dit moeten
uitwijzen.
Wel staat vast dat Vosbergen steeds een alodiaal goed is geweest, dat
wil zeggen het goed was niet leenroerig aan de hertogen van Gelre.
Begrijpelijk is , dat, hoewel Vosbergen altijd zo geheten heeft, de
spelling ervan varieerde bijvoorbeeld, Vossenborch, Vosberg. Op oude
kaarten, op onder andere die van Nic.Geelkerk van 1628, en in de
volksmond was het huis ook bekend onder de naam Jonker Krijtshuys of
kortweg Krijt. Het geslacht Krijt is, naar mag worden aangenomen in de
reformatie de oude moederkerk trouw gebleven, hetgeen blijkt uit
huwelijken die in de zeventiende eeuw en begin achttiende eeuw gesloten
werden met bekende Rooms Katholiek gebleven geslachten als van
Wijnbergen en van Dorth tot Medler (deze kwamen wij reeds tegen bij
't Medler en
Huis Zelle). In 1715 verloor de familie Krijt kennelijk de
belangstelling voor hun goederen aan deze zijde van de IJssel en werd
Vosbergen overgedragen aan het met hen via de Van Dorth's tot Medler en
de Van Wijnbergen tot Bussloo verwant geslacht de Van Dedems. Thans is
het huis in het bezit van de nazaten van deze familie.
Het
wonderlijke van kasteel Vosbergen is niet dat het nog bestaat, er zijn
wel meer gebouwen uit de vijftiende en zestiende eeuw blijven bestaan,
maar, dat het zo ongerept is gebleven. Van de honderden kleine
versterkte edelmanshuizen uit de late Middeleeuwen zijn er praktisch
geen meer over en zeker niet in de gave renaissancevorm die wij bij dit
kasteel Vosbergen aantreffen.
Meestal werden deze kastelen aan het einde van de zeventiende eeuw, of
in de achttiende en negentiende eeuw vaak na te zijn verwoest door
oorlogshandelingen, afgebroken en vervangen of onherkenbaar veranderd
naar de mode van dien tijd.
Vosbergen ontsnapte echter als door een wonder aan verwoesting door
Spanjaarden, Fransen en Duitsers, terwijl het ook niet gemoderniseerd
werd. Het huis is, afgezien van enkele storende ingrepen in de
raampartijen, niet of nauwelijks veranderd, noch van binnen , noch van
buiten.
Aanvankelijk bestond Vosbergen uit niet meer dan een rechthoekig gebouw
van 6,5 x 8,5 meter. Deze bestond dan vaak uit een ruimte met een
verdieping, te bereiken via een spiltrap, en een zolder, het geheel soms
bekroond met een trapgevel. Om het huis werd een enkele gracht gegraven
en een ophaalbrug zorgde voor de toegang. Wel werd rekening gehouden
voor eventuele latere uitbreidingen dus bleef de gracht op afstand. Zo
ook op Vosbergen. In 150 jaar werd het huis zo'n 4 maal vergroot om
tenslotte in 1623 de huidige vorm en indeling aan te nemen, daarna is
nooit meer iets wezenlijks veranderd.
In het begin achttiende eeuw heeft men deels de zandstenen kruiskozijnen
vervangen door de zogenaamde Franse kozijnen met een fijne
roedeverdeling, terwijl rond 1870, toen er aan het kasteel
herstelwerkzaamheden werden uitgevoerd, de overige kruiskozijnen werden
vervangen door bij het bouwwerk slecht passende ramen uit dien tijd.
Gelukkig werd bij een dringende restauratie in 1970, na wijs beraad
besloten de raamtoestand van 1725 te herstellen, dat wil zeggen Franse
ramen in de hal en keuken en voor de rest de laat Middeleeuwse
(renaissance) stenen kruiskozijnen met boven glas in lood en beneden 2
houten naar binnen klapbare raampjes.
Helaas moest er door geldgebrek in worden berust dat niet alle ramen
aangepast konden worden. Deze beslissing was bouwkundig aanvaardbaar
daar de aanwezige ramen nog in goede staat verkeerden terwijl de andere
ramen waren verrot of bouwkundig gezien op onoordeelkundige wijze in de
gevel aangebracht waren. Ook de bijgebouwen werden grondig
gerestaureerd. Aan de voorzijde werd de midden negentiende-eeuwse
toestand gehandhaafd terwijl aan de achterzijde de zeventiende en
achttiende-eeuwse situatie zoveel mogelijk werd hersteld. Inwendig werd,
behalve de van oudsher voor de landbouw bestemde delen, die werden
ingericht voor de huisvesting van de paarden van de stoeterij Vosbergen,
de bestaande woning met behoud van haar oude karakter, aangepast aan de
eisen van deze tijd.
In vroegere tijden heeft er op het voorplein tegenover het huidige
bijgebouw een tweede bijgebouw gestaan, doch dit was reeds in het begin
van de negentiende eeuw verdwenen. Van belang is nog wel te vermelden
dat aan de noordzijde van het huidige bijgebouw, lopende naar de
buitengracht, een muur van zogenaamde stapelkeien is gevonden, derhalve
een niet gemetselde muur. Dergelijke muren kunnen worden gedateerd in de
jaren 1000-1100. Het is dus niet onmogelijk dat het huidige huis
Vosbergen een voorganger gekend heeft. Hierop zouden ook uitgebreide
(onder water gelegen) fundamenten aan de zuidwestzijde van het kasteel
kunnen wijzen, die eveneens doen vermoeden, dat het tegenwoordige
kasteel een voorganger heeft gehad met aanzienlijk dikker muurwerk, zon
1,5 meter. Doch hier bevinden wij ons in het rijk der
veronderstellingen.
Het buitenste grachtenstelsel dat thans als een groot rechthoek kasteel,
bijgebouw, vijver, voorplein en achtertuin omvat is eind zeventiende,
begin achttiende eeuw gegraven. In die tijd werden ook de rechthoekige
lanenstelsels, die de bij het kasteel behorende weilanden omgeven, tot
ontwikkeling gebracht. Er zij op gewezen, dat deze oude symmetrische
aanleg op Vosbergen merkwaardig goed bewaard is gebleven en dat, behalve
enkele sierbomen binnen de grachten, de negentiende-eeuwse mode der
zogenaamde Engelse landschapsparken, aan Vosbergen voorbij is gegaan,
zodat ook de buitenplaats zijn zeventiende-eeuws karakter goeddeels
heeft bewaard, hetgeen een zeldzaamheid mag heten. |
