de poll

Ligging

Ten noorden van Voorst.

Ontstaan

Geschiedenis

'Pol, (ouwe en nieuwe) zyn twee Heerenhuisen, onder het Schoutampt van Voorst, ten Zuydoosten van het dorp Wilp op de Veluwe, een groot Myl van Deventer, naby aan de westzyde van den Ysselstroom gelegen. Het eerste is oud en slecht; dog het ander is een fraay nieuwerwets Gebouw, met een deftige Stalling voor de Paarden, en met een bekwaam Koetshuis voorzien'.
Uit de tekst blijkt al, dat er oorspronkelijk twee huizen 'De Poll' waren, die er overigens nu nog zijn. Het tegenwoordige kasteel is gelegen op een lichte verhoging in het terrein, waar de naam trouwens ook op duidt. Die naam is af te leiden van het Germaanse woord 'polla', een uit water opduikende verhevenheid. Een vrijwel gelijke verklaring is een plekje grond dat iets hoger ligt dan zijn omgeving en gewoonlijk door sloten of ander water omringd is.
Het tegenwoordige huis werd vroeger ook wel het 'Huis te Gietelo' genoemd, maar stond naderhand bekend onder de naam 'De Nieuwe Poll'. Dat woordje 'Nieuwe' was dan ter onderscheiding van 'de Oude Poll', die in de nabijheid lag. Tegenwoordig is de Oude Poll een boerderij, achter het tegenwoordige landhuis gelegen, aan de overzijde van de waterpartij. Een boerderij aan het begin van de oprijlaan gelegen, luistert overigens naar de naam 'de Hof te Gietelo', hetgeen niet bijdraagt tot duidelijkheid.
Maar ook de Oude Poll bezit nog een andere naam. Dat huis was vroeger bekend onder de naam 'de Sallandsche Poll'. De naam zal hoogstwaarschijnlijk afkomstig zijn van het geslacht Van Sallant. De bekende wandelende dominee J. Craandijk weet in de vorige eeuw te vertellen dat het goed in het bezit geweest is van de geslachten Van Keppel en Van Sallant, maar of eerstgenoemd geslacht ooit eigenaar is geweest, ligt in het duister. Wel huwde in 1635 een Derck van Keppel met Theodora van Sallant, maar een eventuele relatie met de Oude Poll valt niet aan te tonen. Dan is er nog een lezing, die de naam Sallandse poll wil afleiden van het gewest Salland. De vijver, die tussen de beide huizen de Poll ligt, is van oorsprong een oude IJsselarm en de Oude Poll moet dus eens op de oostelijke IJsseloever gelegen hebben. Maar in dat geval zou dat goed nog altijd in het graafschap Zutphen hebben gelegen en niet in Salland, zodat dit verhaal gevoegelijk naar het rijk der fabelen verwezen kan worden.

In 1529 was de Oude Poll eigendom van Walraven van Bair (Baer of Bahr), die er eigenaar van geworden was door koop van Christina Van Gemen genaamd Pröbsting, abdis van het klooster Ter Hunnepe bij Deventer. Waarschijnlijk mogen we in dit goed de Oude Poll zien. In 1539 verkochten Mary van Baeck en haar zoon Conrait de Poll aan Jasper van Lynden. De lotgevallen van het goed onttrekken zich dan een tijdlang aan onze waarnemingen; eerst in 1648 is er weer wat over bekend. In dat jaar wordt Maximiliaan van Renesse genoemd. Hij was gehuwd met Anna van Sallant tot de Oude Poll en zo weten we, dat in de zeventiende eeuw het geslacht Van Sallant eigenaar geweest moet zijn. Wijnant Jan van Renesse wordt eigenaar als erfgenaam van zijn moeder Anna van Sallant en van zijn grootmoeder Gerbrich van Lynden en in 1693 zal hij zich van zijn erfgoed ontdoen. Nieuwe eigenaar wordt Ditmar van Wijnbergen, Heer van De Poll.
Sedertdien zijn beide goederen in één hand gebleven en noemden de eigenaren zich 'Heer van de beide Pollen'. Het Soerhuys werd in 1705 verkocht aan de eigenaar van het naburige Lathmer. Aangezien de Oude Poll nadien vervangen werd door een boerderij, wordt de Nieuwe Poll thans uitsluitend 'de Poll' genoemd.

Zijn van de Oude Poll de allereerste eigenaren niet bekend, met de Nieuwe Poll is het al niet veel beter gesteld.
Peter van Apeldoren tot Duistervoorde, die in 1523 overleden is, had uit zijn huwelijk met Andrea Kreynck onder meer een zoon Sweder, die in een acte uit 1694 genoemd wordt 'Sweder van Apeldorn, op de havesaete den Poll toe Gietelo, 1555'. Het is niet duidelijk of de Van Apeldoren's al lang daarvoor eigenaar van de Poll waren, want een andere bron (Van Rhemen) weet ons te vertellen dat eerst Sweder's zoon Peter het goed kocht van de familie Van Eck, die het weer van de Van Broeckhuysen's geërfd zou hebben.
Sweder werd opgevolgd door zijn derde zoon, Peter van Apeldoren, die in 1602 op de Poll woonde en er in 1611 een nieuw bouwhuis liet optrekken. Hij was gehuwd met Henrica van Herwaerden. In 1626 overleed hij; zijn echtgenote volgde hem twee jaar later in het graf. Zij hadden drie zoons en vier dochters. De Poll ging naar de oudste zoon, Sweder of Assueer, die in 1618 getrouwd was met Anna van Lynden, een telg uit een geslacht dat in deze buurt gegoed was. Anna was de weduwe van de in 1617 overleden Joseph van Arnhem. Assueer werd in 1619 benoemd tot landdrost van de Veluwe en tot aan zijn dood in 1645 heeft hij dit ambt bekleed.
Hij maakte in 1636 de Poll tot een Gelders leen en de omschrijving in het leenregister luidt;"De huysinge ende havesate, genoemt het huys Gietelo ofte Pol, mette landeriën, daeronder gehoorende ende gebruyckt wordende,.....'.
Assueer en Anna moeten over ruime financiële middelen hebben beschikt, want zij breidden de Poll regelmatig uit door allerlei aankopen. Bovendien had Anna in 1621 al het grootste deel van de goederen van het huis Sinderen bij Voorst ontvangen als haar aandeel in haar ouderlijke nalatenschap.
Erfgenaam van de Poll was hun zoon Joseph die in 1646 met het goed beleend werd. Hij trad in 1649 in het huwelijk met Anna van Haersolte en na haar dood in 1652 hertrouwde hij met Johanna Sophia Frenck. Zijn dochter Anna uit zijn eerste huwelijk zou de Poll na zijn dood in 1665 erven en in 1669 werd zij er dan ook mee beleend. Enige maanden daarvoor was zij in het huwelijk getreden met Ditmar van Wijnbergen, Heer van Horssen. Hij was het, die de Oude Poll aankocht en met de Nieuwe Poll verenigde, hij overleed in 1696. Na de dood van zijn moeder in 1693 werd hun zoon Wolter Joseph met de Poll beleend.
Wolter Joseph stierf in 1722, maar had de Poll al in 1716 overgedragen aan zijn zoon Ditmar, maar behield het vruchtgebruik aan zich, terwijl zijn zoon de blote eigendom ontving. Van zijn vader erfde Ditmar in 1722 het Huis te Horssen dat hij nog hetzelfde jaar verkocht. Kennelijk was de Poll een belangrijkere bezitting, want die behield hij. Hij liet het goed na aan zijn dochter Woltera Geertruyd, die er in 1741 mee beleend werd. Woltera Geertruyd van Wijnbergen zoekt haar echtgenoot in haar moeders familie en treed in 1749 in het huwelijk met Andries Schimmelpenninck van der Oye. Het jaar daarop werd hun zoon Willem Anne geboren, die hen zou opvolgen als Heer van de beide Pollen en daar in 1798 mee beleend werd. Daarvoor, in 1778 had hij het kasteel Nijenbeek bij Voorst, dat aan de Poll grensde, gekocht van Herman Adolf van Nagell en diens echtgenote Johanna Elisabeth van Dornick. Sinds die tijd zijn beide landgoederen bijeen gebracht en behoren thans nog steeds bij elkaar. Tot 1991 zou het met enige onderbrekingen in het bezit blijven van de familie Schimmelpenninck van der Oye.
Het huis werd door de laatste eigenaren niet of nauwelijks bewoond. In 1950 werd het verhuurd aan de Vereniging 'Het Hoogeland', die het huis in gebruik nam als tehuis voor bedlegerige en hulpbehoevende verpleegden van de vereniging. Deze functie heeft het niet meer; de verpleegden zijn reeds jaren geleden vertrokken en lieten het huis leeg staan. Langzaam en zeker kwam het huis in verval. In de Tweede Wereldoorlog diende het huis tot onderkomen van een psychiatrische inrichting.
Huidige eigenaar is Barones Van Lynden, zij erfde het kasteel in 1991 van Baron Schimmelpenninck van der Oye, voormalig Commissaris der Koningin in Utrecht. Zij liet het huis enige jaren geleden restaureren zodat het nu weer in alle glorie in een schitterend fraai parklandschap gesitueerd is.

Eigenaar/Bewoners

Barones Van Lynden

Huidige doeleinden

Privé bewoning.

Toegankelijk

Landgoed is toegankelijk mits honden aangelijnd zijn en de regels tot het betreden van het landgoed worden gerespecteerd, huis en directe omgeving zijn niet toegankelijk voor het publiek om de privacy van haar bewoners te respecteren.

Foto's


	Bron: Historische werkgroep Stichting De Vier Heerlijkheden		Bron: Gelders Archief
	Kasteel Aalst		Kasteel Aalst 1627-1631

Bronnen

Jan Harenberg - "Kastelen rond Zutphen II" (kleine Monumenten reeks)